نیما مجدی/صمت : چندین تلاش برای فراگیر شدن کارت‌های اعتباری بانکی در ایران با شکست روبه‌رو شد. سال‌هاست بانک‌های مختلف شعار ترویج کارت اعتباری در ایران را می‌دهند. پیش از این نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت در راستای حمایت از تولید داخل و بازگرداندن رونق به صنعت لوازم‌خانگی در تعامل بانک مرکزی طرح کارت اعتباری را پیشنهاد کرد.

اگرچه اجرایی کردن این طرح با اما و اگرهایی همراه بود، اما این بار بانک‌های کشور با اجرایی کردن شیوه ارائه تسهیلات ۱۰، ۳۰ و ۵۰میلیون تومانی با سود ۱۸درصد، شیوه دیگری را اجرا کردند. اما این طرح که به موازات طرح ارائه‌شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ‌شده بود، نیمه‌تمام رها و از ۲۰ آبان به طور کامل به فراموشی سپرده شد. کارشناسان اقتصادی و بانکی معتقدند از آنجایی که بانک‌ها با کمبود منابع بانکی و نقدینگی روبه‌رو هستند بنابراین شکست اجرای طرح کارت اعتباری از سوی بانک‌ها که به دستور بانک مرکزی وارد مرحله اجرا شد، قابل پیش‌بینی بود. همچنین به گفته آنها این کارت‌های اعتباری به رشد و تولید و حتی رونق اقتصادی کمکی نکرده، زیرا پرداخت تسهیلات با سود ۱۸درصد به مردم برای خرید کالای مصرفی صرفه اقتصادی ندارد به همین دلیل از یک سو مردم تمایلی نسبت به دریافت چنین تسهیلات در قالب طرح کارت خرید اعتباری بانک مرکزی ندارند.

یکی دیگر از معایب اجرای طرح خرید کارت اعتباری از سوی بانک مرکزی این است که با توجه به آزاد بودن نوع مصرف این تسهیلات نمی‌توان امیدوار بود که منابع مالی‌ای که صرف تامین اعتبار اجرای این طرح‌ها شده؛ صرف خرید کالای تولید داخل شود به همین دلیل اجرای طرح کارت اعتباری از سوی بانک مرکزی نه به نفع تولیدکننده و نه مصرف‌کننده بود، اما نکته‌ای که بیش از همه چیز جلب توجه می‌کند این است که بانک‌ها نیز حاضر به اجرای شیوه‌نامه بانک مرکزی برای پرداخت تسهیلات در قالب کارت‌های اعتباری ۱۰، ۳۰ و ۵۰میلیون تومانی نبودند. حال مهم‌ترین مسئله این است که چرا اجرای طرح کارت اعتباری از سوی بانک مرکزی با شکست روبه‌رو شد و چرا بانک‌ها حاضر به اجرای این شیوه‌نامه نشدند.

توزیع کارت‌های اعتباری از نگاه آمار 

ارائه کارت‌های اعتباری از ۱۰میلیون تومان تا سقف ۵۰میلیون تومان در ۲ماه مهر و آبان تا حدودی با تبلیغ فراوان همراه بود و تسهیلاتی نیز در قالب این کارت‌ها به متقاضیان پرداخت شد. عملکرد کارت‌های اعتباری که در واقع وام‌های خرد را از طریق این کارت‌ها به مشتری ارائه می‌کند، از این حکایت دارد که تا هفته نخست بهمن یعنی ۴ماه پس از صدور کارت‌های عام حدود ۵۰۰هزار کارت از سوی شبکه بانکی صادرشده که در مجموع مبلغی بیش از ۵۵۸۰میلیارد تومان را در برمی‌گیرد. درعین‌حال تا هفته نخست دی درمجموع حدود ۳۸۰هزار کارت صادرشده بود که دارای اعتباری بیش از ۴۱۶۰میلیارد تومان بود. درمجموع میانگین کارت‌های اعتباری صادرشده رقمی حدود ۱۰میلیون و ۷۰۰هزار تومان بوده که تا هفته نخست بهمن میزان صدور آن بیش از ۱۲۰هزار کارت بوده است. کارت‌های اعتباری در مجموع شبکه بانکی و از سوی بانک‌ها با توجه به منابع داخلی که در اختیار داشتند، صادر شده بود. سود بازپرداخت آن ۱۸درصد و دوره پرداخت اقساط بین ۱۲ تا ۳۶ ماه در نظر گرفته شده بود.

اعتبارسنجی، راهکار موفقیت

آمارها حاکی از این است که از مهر تا بهمن بیشترین کارت‌های اعتباری صادرشده از سوی بانک مرکزی شامل تسهیلات ۱۰میلیون تومانی شده است. شکور اکبرنژاد، نماینده پیشین کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت با بیان اینکه کارت‌های اعتباری نمی‌توانند به‌عنوان مولفه تاثیرگذار در حمایت از تولید موردتوجه واقع شوند، می‌گوید: این در حالی است که پیش از اجرایی کردن این طرح باید به همه ابعاد و جوانب آن توجه می‌شد. وی ادامه می‌دهد: مشکلات واحدهای تولیدی و صنعتی با پرداخت تسهیلات ۱۰میلیون، ۳۰میلیون یا حتی ۵۰میلیون تومانی به مصرف‌کننده حتی اگر در قالب خرید کالاهای تولید داخل باشد، رفع نمی‌شود زیرا ما نمی‌دانیم به چه میزان مردم تمایل به استفاده از این کارت‌ها دارند یا اینکه آیا دریافت تسهیلات با سود ۱۸درصد برای خرید کالاهای مصرفی آن هم با سود ۱۸درصد به صرفه است یا خیر.

بنابراین اگر بانک مرکزی قصد داشت با اجرای طرح کارت اعتباری از تولیدکنندگان حمایت کند و از این طریق به دنبال تحریک تقاضا و ایجاد رونق در بازار باشد به‌طور قطع اجرای این شیوه درست نیست و باید برای حمایت از بخش تولید وصنعت چاره‌اندیشی دیگری شود. اکبرنژاد با تاکید بر اینکه چرا باید چند بار طرح‌های شکست‌خورده را در کشور اجرا کنیم، بیان می‌کند: بانک‌های ایران به‌اندازه کافی با مشکلات بی‌شماری دست‌وپنجه نرم می‌کنند و کمبود منابع بانکی آنها را به اوج ورشکستگی کشانده، درنتیجه نمی‌توان از آنها توقع حمایت داشت. این کارشناس اقتصادی معتقد است مشکلات متعددی در عرصه اقتصادی وجود دارد که هر طرحی چه در قالب کارت‌های اعتباری یا به هر شکل دیگری، به‌طور حتم با شکست روبه‌رو می‌شود. به گفته وی، تکرار مکررات نه تنها خسارت بی‌شماری به شبکه بانکی می‌زند، بلکه شاخص‌های رشد اقتصادی را با دست‌اندازهایی مواجه می‌کند.

توزیع بدون توجیه اقتصادی

هر چند بانک مرکزی با اجرای طرح خرید اعتباری از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت مخالفت‌هایی داشت و در این مسیر با دلایلی از جمله اینکه باید طرح وزارتخانه مشمول تمام کالاها و لوازم‌خانگی موجود در بازار اعم از داخلی و خارجی شود، منابع مورد نیاز را برای اجرای طرح خرید اعتباری لوازم‌خانگی را تامین نکرد و خود همراستا با آن، طرح پرداخت تسهیلات برای خرید اعتباری را با کارت‌های ۱۰، ‌۳۰ و ۵۰میلیون تومانی ارائه داد و به مرحله اجرا در آورد، هر چند می‌دانست بانک‌ها منابع کافی را برای اجرای طرح یادشده، ندارند. ابراهیم شیخ‌زاده، کارشناس ارشد بانکی در گفت‌وگو با خبرنگار صمت درباره دلایل این توقف می‌گوید: شاید ارائه تسهیلات در قالب کارت‌های اعتباری در راستای حمایت از تولید داخلی انجام می‌شود، اما نباید از این موضوع غافل بود که این طرح و طرح‌های مشابه از جمله کارت ثمین نیز پیش از این با شکست روبه‌رو شده درنتیجه باید طوری برنامه‌ریزی می‌شد که این طرح برای توسعه اقتصادی کشور مفید واقع شود. وی ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین مشکلات شبکه بانکی، تامین منابعی است تا بتوانند برای جبران کمبود نقدینگی واحدهای تولیدی و صنعتی در اختیار آنها قرار دهند.

همچنین بانک‌ها براین باور هستند که سود ۱۸درصد برای تسهیلاتی که در قالب کارت اعتباری دریافت می‌شود، پایین است بنابراین پرداخت تسهیلات به مردم در قالب کارت‌های اعتباری برای بانک‌ها صرفه اقتصادی ندارد به همین دلیل امروز شاهد این هستیم که جذب منابع برای بانک‌ها با نرخ پایین‌تر به‌صرفه نیست و بانک‌ها را با مشکلات جدی روبه‌رو می‌کند. به گفته وی، اگر بانک‌ها اقدام به ارائه تسهیلات در قالب کارت‌های اعتباری می‌کردند و منابع آنها از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی یا صندوق‌های حمایتی تامین می‌شد به‌طور حتم موفق می‌شدند و حتی می‌توانستند نقشی در توسعه اقتصادی بازی کنند. شیخ‌زاده معتقد است: از زمانی که ارائه تسهیلات بانکی آغاز می‌شود مشکلات وصول آن نیز همزمان آغازشده و مشکلاتی را برای بانک‌ها به وجود می‌آورند درنتیجه اگر بانک مرکزی دست بانک‌ها را در نرخ سود تسهیلات باز می‌گذاشت امروز چنین اتفاقی برای کارت‌های اعتباری رخ نمی‌داد که در نیمه‌راه رها شوند.

کلام آخر

توزیع کارت‌های اعتباری یکی از ابزارهای مهم نظام بانکداری امروز جهان است. این کارت‌ها در قرن بیستم میلادی بیشتر در امریکا، کانادا و انگلیس مورد استقبال بود و در مقابل کشورهای دیگر بیشتر به روش نقدی و کارت بدهی تمایل داشتند. اما درباره ایران به گفته کارشناسان اقتصادی این کارت‌ها چندان مفید واقع نشد. به‌طور مثال طرح‌های مختلفی در ایران برای ترویج کارت اعتباری در پیش‌گرفته شد. کارت ثمین، نخستین کارت اعتباری ایرانی بود که پس‌از آن نیز چند بانک دیگر هم سراغ این روش رفتند. شاید اگر مسئولان مرتبط با برنامه و راهبرد مدون به سراغ این کارت‌ها می‌رفتند احتمال موفقیت در این طرح‌ها بیشتر بود.