یکی از ویژگیهای اساسی بازارها تا قرن اخیر، تشکل بازاریان در انجمن های صنفی، یعنی «اصناف» بوده‌ است.

واگذاری تنظیم بازاربه شورای اصناف کشور و مجامع امور صنفی در زمانی مصوب گردیده که اصناف متدین و شریف، از اوایل اجرای طرح هدفمند سازی یارانه ها تا شرایط پس از اجرای قانون مذکور، با صداقت کامل از تمامی توان خود در جهت استفاده بهینه در کمک به اهداف دولت خدمتگزار، یاری جسته که طبق اظهارات اغلب مسئولین محترم دولتی، اصناف، همواره درشرایط سخت کشور، ازآزمون های دشوار، سربلند بیرون آمده اند.

برخي ديگر از خاورشناسان، منشأ انجمنهاي صنفي اسلامي را در خرقه هاي درويشان و صوفيان و يا صنفهاي غازيان جستجو مي كنند مثلاً ماسينيون بر آن است كه تاريخ اصناف با جنبش كرامتيه ارتباط نزديك دارد. اين جنبش يك شورش بزرگ اجتماعي و سياسي و مذهبي بود كه جهان اسلام را از قرن سوم تا ششم فراگرفت. كرامتيان يك اجتماع بزرگ ماسوني پديد آوردند كه در ميان بازرگانان و پيشه وران گسترش يافت و موجب پيدايش،‌پرورش و گسترش سازمانهاي صنفي شد. اما ثبات اين ارتباط كار دشواري است. كلودكائن كه در زمينه اصناف اسلامي پژوهشهاي با ارزشي كرده است،‌ضمن آنكه وجود نوعي سازمانهاي صنفي را در سده چهارم و پنجم تائيد مي كند، مي گويد: «نمي توان با دقت تاريخ رشد و تكامل آنها را تعيين كرد و رابطه آنها را با اسماعيليه و انجمنهاي فتوت با اطمينان كامل تائيد نمود.» وي همچنين مي افزايد: «استدلال ماسينيون در مورد وجود پيوندميان فتوت و اصناف خيلي كلي و مبهم است.» در اخوان الصفا كه چند بخش آن به كارهاي دستي و حرفه اي اختصاص دارد. و نيز در ساير منابع اشاره هائي شده است مبني بر اينكه نمايندگان اسماعيليه مي كوشيدند فتوت و اصناف را به يكديگر پيوند دهند. ولي علاقه اسماعيليه به حرفه ها و اصناف به صورت محدود و نظري باقي ماند. ريچارد فراي نيز در اين ارتباط مي گويد: «به هر حال ارتباط دادن مستقيم صنفها با غازيان يا با صوفيه يا فرق دراويش تنها جنبه نظري مي تواند داشته باشد، زيرا درباره آنها اطلاعات كافي نداريم. مع هذا حقيقت آن است كه جمعيتها يا گروههائي از مردم شهرنشين سرزمينهاي شرقي جهان اسلام، به علت اشتراك منافع گرد هم آمده بودند،‌بعضي از صنفها احتمالاً از ابتدا صبغه مذهبي داشتند. همچنانكه در ميان اعضاء بعضي از سازمانهاي اخوت صوفيه، افرادي از طبقات مختلف وجود داشت. البته مشهورترين پيشه وري كه در عين حال غازي بود، يعقوب ليث مؤسس سلسله صفاريان است و مي توان پذيرفت كه نظاير اين قبيل افراد كم نبوده اند. در بعضي مآخذ، سازمان غازيان را اهل «فتوت» خوانده اند و تعجب آور نيست مجاهديني كه داوطلبانه به جنگ كفار مي رفتند قواعد و رفتاري زاهدانه يا زندگي صوفي منشانه را پذيرفته باشند و اين قواعد بعدها رسميت سازماني يافته باشد. مي توان حدس زد كه بعد از خاتمه جهادها در آسياي مركزي، اين قبيل سازمانها هر چند به طريقي ديگر هم چنان در شهرها نضج گرفت شايد همين امر رشته هاي پيوندي ميان غازيان و صاحبان حرف را ايجاد كرده باشد.»

مسئله اساسي در شناخت پايگاه اجتماعي و سياسي و اقتصادي انجمنهاي صنفي، موقعيت آنها در برابر انجمنهاي صنفي شهرهاي اروپائي است كه «گيلد» ناميده شده اند. گيلدهاي اروپاي غربي نوعاً‌ انجمنهائي اختياري و خودمختار بوده اند. اين انجمنها ابتدا به عنوان انجمنهاي برادري كه رنگ و بوي ديني داشت، تشكيل شدند و بعدها به صورت انجمنهائي براي دفاع از منافع اقتصادي درآمدند. گيلدهاي غربي با قانوني كردن منافع صنفي و يا با مبارزات سياسي و اقتصادي دعاوي خويش را تأمين و تثبيت مي نمودند تا بتوانند در برابر زورگويي و فشارهاي خارجي ايستادگي كنند. گيلدها به عنوان انجمنهاي صنفي در قلمرو فعاليتهاي خود، خودمختار و مسئول بودند. آنها مي توانستند اعضاي گيلد را تعيين كنند، رهبران خود را برگزينند و اموال مشترك و جمعي انجمن را اداره كنند.