به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مازند اصناف و به نقل از تراز - در یادداشت گذشته اشاره شد که حضرت علی (ع) پس از پذیرش حکومت در ابتدای امر سه تصمیم مهم گرفتند:
- بازگشت بیت المال به خزانه دولتی در هرجا که باشد.
- تغییر نوع تقسیم بندی بیت المال و ابطال برتری های بی دلیل برخی خواص در دریافت سهمیه.
- اصلاح نظام مدیریتی.
در واقع حضرت بیش از هرچیز به موضع اقتصاد در اسلام و تغییر ساختار مدیریتی بیت المال توجه نشان دادند و این امور را بسیار حیاتی و اثربخش می دانستند.
امام برای رسیدن به این اهدف، تصمیمات اجرایی نیز اعمال نمود تا سر و سامانی به بیت المال ببخشد.
یکی از تصمیمات امام در روز بیعت به مردم اعلام شد. در حالی که مسجد پر از جمعیت و همه سراپا گوش بودند، امیرالمؤمنین (ع) فرمود:
«ایهاالناس - عن ملا و اذن - ان هذا امرکم لیس لاحد فیه حق الا من امرتم و قد افترقنا بالامس علی امر و کنت کارها لامرکم فابیتم الا ان اکون علیکم الا و انه لیس لی دونکم الا مفاتیح مالکم و لیس لی ان آخذ درهما دونکم.»
«ای مردم! این امر (حکومت) امر شماست. هیچ کس به جز کسی که شما او را امیر خود گردانید، حق امارت بر شما را ندارد. ما دیروز هنگامی از هم جدا شدیم که من قبول ولایت را ناخوشایند داشتم، ولی شما این را نپذیرفتید. آگاه باشید که من کسی جز کلیددار شما نیستم و نمی توانم حتی یک درهم را به ناروا از بیت المال برگیرم.» (کامل ابن اثیر، ج ۳، ص ۱۹۳؛ به نقل از دراسات، ج ۱، ص ۵۰۵)
این بیانات حضرت در حالی ایراد شدند که در آن دوران بیت المال از حالت امانتی در دست حاکمان خارج شده بود. اولین گام اجرایی حضرت حفظ دارایی های بیت المال به شمار می رفت. حضرت تلاش کردند تا همه کارگزاران حکومتی نیز به این نگاه برسند. برای مثال به اشعث بن غیث نامه ای نوشتند و تاکید نمودند که تو تنها خزانه دار مردم محسوب می شوی و آنچه در دست توست هرچند اختیارش با توست ولی امانت و اموال مردم است.
نکته حائز اهمیت دیگر در خصوص دوران حکومت امیرالمومنین (ع) این است که حضرت نه تنها اجاطه نمی داد اطرافیانش کوچکترین امتیاز مازادی برای خود بردارند بلکه زمین ها و اموالی را نیز که به ناحق خصوصاً در دوران خلیفه سوم به برخی داده شده بود به بیت المال بازگرداند.
از طرف دیگر امام باقر (ع) در روایتی که در کتب معتبر شیعی از جمله کافی نقل شده می فرمایند که امیرمومنان علی (ع) در طول پنج سال حکومت، آجری روی آجر برای خویش نگذاشت به این معنا که کوچکترین بنایی برای خود نساخت و بهره مادی برنداشت.
اما اینها هرچند برای یک حکومت لازم بود ولی کافی نبود. حکومت نیاز به درآمد دارد. حال آنکه روش های نادرست و سوء استفاده های زیاد در دوران قبل باعث شده بود که درآمد دولت به حداقل برسد و لذا حضرت اقدام به برنامه ریزی به منظور افزایش درآمدهای بیت المال نمود.
حضرت همچنین در خطبه ۸۶ به یک اصل مهم دیگر اشاره می کنند که ای مردم گمان مبرید اگر من در خصوص بیت المال بر شما سخت گیرم و خواستار برقراری عدالتم این بدان معناست که می خواهم شما در سختی زندگی کنید، برعکس همه این اجرای عدالت ها برای رفاه عمومی است:
«پرچم ايمان را در جمعتان بر افراشتم، و مرزهاي حلال و حرام را بيان كردم، و خوشبختي را با دادگريم به شما هديه نمودم، و با گفتار و كردارم خير و خوبي را به ارمغان آوردم، و اخلاق عالي انساني را عملًا در ديدگاهتان نهادم. پس ديده و انديشه خود را در بيكران دريايي كه هرگز ژرفاي آن را نبينيد، رها مكنيد و خود را به رنج و تعب ميفكنيد.»
امام مستقیماً به اهمیت رفاه در دنیا در برنامه حکومتی خویش اشاره می فرمایند و آن را هدف حکومت خویش بر می شمرند: «و البستکم العافيه من عدلي؛ به وسیله عدالت خود لباس عافیت و رفاه بر همه شما پوشانده‌ام.»