به گزارش مازند اصناف؛ کی از مهم‌ترین مسائلی که بسیاری از افراد ساکن در شهر با آن روبرو هستند مسئله‌ی تراکم است. همه ما هرروز چند بار واژه تراکم را می‌شنویم ولی معنای درست آن را، که در معماری و شهرسازی استفاده می‌شود، نمی‌دانیم. نخستین معنایی که هر کس بعد از شنیدن کلمه تراکم در ذهن خود تصور می‌کند، انباشتگی و فشردگی است. تراکم به‌عنوان مقیاس اندازه‌گیری، جایگاه ویژه و گسترده‌ای در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری دارد.

تراکم جمعیتی از اساسی‌ترین موضوعات شهرسازی

اهداف کنترل تراکم را به‌طورکلی می‌توان برقراری موازنه منطقی بین میزان فعالیت تولیدشده توسط ساختمان‌ها و فضاهای خارجی اطراف آن‌ها و نیز ایجاد محیط‌زیست باکیفیت بهتر است. تراکم به‌طور عامیانه به معنای فشردگی، انباشته شدن، تلمبار، جمع شدن و … است. این مقوله بعد از ازدیاد جمعیت در شهرها به‌ویژه شهرهای بزرگ که با کمبود زمین روبرو شدند، آشکار گردید. در این میان، مسئله تراکم جمعیتی از اساسی‌ترین موضوعات شهرسازی است. منظور از تراکم جمعیتی به‌طور عام، نسبت جمعیت به واحد سطح است که خود انواعی را دربر می‌گیرد.

در این میان آنچه حائز اهمیت است آن است که صدور مجوزهای خارج از چهارچوب، بدون تدبیر لازم در مدیریت شهری در راستای ساخت‌وسازها سبب شده است تا هسته مرکزی شهرها متراکم شده و بیشتر جاذبه‌های شهری در معرض نابودی قرار گیرند.

از سوی دیگر بافت قدیمی و تاریخی شهرها به دلیل این تراکم در هسته مرکزی در حاشیه قرار گیرند. البته دراین‌بین تنها شهرداری‌ها مقصر نیستند و قرار گرفتن نهادهای دولتی هم در بافت و هسته مرکزی شهر می‌تواند سبب ایجاد مشکلاتی شود.

البته ساخت‌وساز غیرمجاز تنها مربوط به حوزه شهری نمی‌شود و ساخت‌وساز در بستر رودخانه‌ها، تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغات و مسائلی ازاین‌دست نیز در این چهارچوب قرار دارند. حال سؤال اینجاست چه تدابیری باید اندیشیده شود تا از این موضوعات جلوگیری شود؟

تراکم فروشی، چوب حراج زدن به هویت شهرها

مرضیه جعفری، دکتر معمار بابیان اینکه کسب درآمد شهرداری‌ها از راه ساخت‌وساز و تراکم فروشی، چوب حراج زدن بر هویت شهرها و هویت زدایی از آن‌هاست، گفت: تا زمانی که شهرداری‌ها درآمدشان از راه ساخت‌وساز تأمین می‌شود، شهرهای ما همچنان هویتشان را از دست می‌دهند.

وی بابیان اینکه تا زمانی که شهرداری مجبور است اعتبارات خود را از طریق ساخت‌وساز تأمین کند خطر تخریب و از بین رفتن بناهای تاریخی وجود دارد. اظهار کرد: متأسفانه هم‌اکنون بسیاری از کارشناسان شهرداری غیرتخصصی در کار خود مشغول فعالیت هستند که این امر مطلوب نخواهد بود.

جعفری با تأکید باآنکه نگرش جامع، بلندمدت و پایدار به منابع درآمدی شهرداری‌ها در قالب نظام كلان اقتصادی در توسعه شهرها مؤثر است، تصریح کرد: وابستگی شدید بخش درآمدی به ساخت‌وسازهای شهری و فروش تراكم مازاد، از راه‌های کسب درآمد شهرداری‌ها شده است که این موضوع سبب تغییر در جلوه‌های بصری و نازیبایی بستر شهرها می‌شود.

سهم ناچیز شهرداری‌ها از بودجه عمومی کشور

این دکتر معماری با تأکید باآنکه شهرداری‌ها به‌عنوان نهاد عمومی غیردولتی كه به‌عنوان پیشانی حاكمیت، بخش قابل‌توجهی از خدمات موردنیاز شهروندان را تأمین می‌کنند، اظهار کرد: اما متأسفانه سهم ناچیزی از بودجه عمومی کشور دریافت می‌كند؛ در همین راستا تجربه‌ قریب به 30 سال خودكفایی مالی شهرداری‌ها، بیانگر آن است كه نظام مالی شهرداری، ضمن آنكه قابلیت استقلال كامل از بودجه عمومی را دارا است، اما این امر، باید طی فرآیندی منطقی و با تقویت و توسعه منابع درآمدی پایدار صورت پذیرد.


جعفری با بیان اینکه با گسترش شهرسازی و تراکم فروشی شهرداری‌ها روند تخریب بناهای تاریخی و خانه‌های قدیمی شدت یافت، اظهار کرد: باید تلاش کنیم تا با ارائه برنامه‌های قانونی و هدفمند و با سیاست‌گذاری درآمدی مناسب باهدف تسهیل پیشبرد سیاست‌های توسعه شهری به ایجاد پایداری و عدالت در تأمین منابع درآمدی شهرداری کمک نماییم هرچند كه منابع مالى شهردارى به‌صورت های مختلف قابل حصول اســت، اما همه آن‌ها از خصوصیات درآمدهاى پایدار برخوردار نیستند.

وی بابیان اینکه شهرها نباید با تراکم فروشی اداره شوند این مهم در حالی بوده که شهرها توانایی دستیابی به درآمدهای پایدار ندارند و باید در این راستا برنامه‌ریزی کنند، گفت: باید شهرها وارد استانداردهای بین‌المللی شهرداری شوند که اقدامی اساسی در عرصه بین‌المللی است.

این معمار با تأکید باآنکه شاخص شکوفایی شهری یک شاخص چندبعدی برای برآورد چگونگی تشکیل شهرها و نحوه توزیع عدالت اجتماعی و اقتصادی است، تصریح کرد: بهره‌وری، قدرت تولید، اقتصاد پویا و پایدار شهری، توسعه زیرساخت‌ها، کیفیت زندگی، پایداری زیست‌محیطی، انسجام اجتماعی و برابری، حکمرانی خوب شهری و قانون‌گذاری را ازجمله شاخص‌های شکوفایی شهری در برآورد کیفیت زندگی بر اساس برگ خریدهای مختلف شهر سنجش می‌شود تا میزان حرکت به سمت توسعه و همچنین نقاط ضعف، قوت، فرصت‌ها و تهدیدها مشخص شود.

مدیران شهری به دنبال جایگزین تراکم فروشی باشند

مقایسه تطبیقی درباره «نحوه تأمین مالی اداره شهر»، نشان می‌دهد: در حداقل ۹ کشور، حدود ۷۰ درصد بودجه شهرداری‌ها از دو منبع پایدار «مالیات» و «کمک‌های دولتی» تأمین می‌‌شود. این در حالی است که در ایران به‌طور متوسط، ۶۰ درصد منابع مالی شهرداری‌ها، به ناپایدارترین نوع درآمد شامل «تراکم‌فروشی، تغییر کاربری و جریمه تخلفات ساختمانی» وابسته است.

بودجه اداره شهرهای بزرگ در ایران، وابستگی حداقل ۶۰ درصدی به ناپایدارترین درآمد شهری تحت عنوان «عوارض ساخت‌وساز» دارد. عمده منبع مالی شهرداری‌های مازندران را درآمد حاصل از ساخت‌وساز تشکیل می‌دهد که از محل فروش مجوز تراکم، تغییر کاربری و جرائم تخلفات ساختمانی به دست می‌آید که مدیران شهری باید به دنبال جایگزین برای آن‌ها باشند.

بلاغ/*