به گزارش مازند اصناف؛ نظام بانک‌داری بدون ربا در ایران با تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا در سال ۱۳۶۲ و اجرای آن در سال ۱۳۶۳ آغاز شد. اگر چه قبل از آن سیستم بانک‌داری اسلامی در دنیا شناخته شده و تعدادی مؤسسه‌های مالی بر مبنای بانک‌داری اسلامی و حذف ربا به ارایه‌ی خدمات بانک‌داری به مسلمین می‌پرداختند، اما نکته‌ی مهم در مورد ایران، حذف کامل بانک‌داری متعارف و پیاده سازی نظام بانک‌داری بدون ربا در تمام سیستم پولی کشور بود.

با پول مردم و رباخواری بانک‌ها؟!

بانک‌داری غیر ربوی، محلی برای تجمیع منابع پس‌اندازکنندگان و سرمایه گذاران است به طوری که این سرمایه‌ها در امور مختلف به قصد انتفاع در چارچوب موازین اسلامی و نظام‌های پولی و اعتباری براساس تفاهم قبلی بین طرفین به‌کار گرفته شوند. اگر چه سیستم بانک‌داری بدون ربا تفاوت‌های اساسی با بانک‌داری متعارف دارد، ولی تفاوت اصلی در این دو نظام، مربوط به نحوه‌ی مدیریت ریسک و توزیع ریسک میان بانک و مشتری است.

از بدو اجرای قانون بانک‌داری بدون ربا تاکنون، همواره مسایل و مشکلات بسیاری فراروی نظام بانکی کشور بوده است. این مشکلات و نقاط ضعف پیش از آن‌که به اصل و اساس قانون عملیات بانکی بدون ربا برگردد، به فقدان تمهیدات، ساز و کارها و بسترهای مناسب که لازمه‌ی اجرای مطلوب هر قانونی است، باز می‌گردد.

مردم نیازمند و مستاصل، ناآگاه از بانکداری اسلامی

شاید مهم‌ترین تمهید در این راستا، عدم فرهنگ سازی مناسب میان بانک‌ها و مشتریان بوده به طوری که بیش از آن‌که به فکر حذف ربا و اجرای بانک‌داری حلال و بر اساس اصول اسلامی باشند، به فکر اجرای عملیات مبتنی بر قانون و حفظ ظاهر معاملات در قالب معاملات اسلامی فارغ از ماهیت و نیت (که مهم‌ترین اصل در همه‌ی اعمال از دیدگاه اسلام است) باشند.

دکتر سید احمد غفاری با حضور در دفتر پایگاه خبری بلاغ، با بیان اینکه برای بحث در خصوص نظام بانکداری اسلامی ابتدا باید به نقش انسان در اندیشه اسلامی و غربی پرداخت؛ گفت: بی شک نوع نگاه به هرگونه جریانی که انسان را کانون تغییرات و اتفاقات می‌داند و با نوع نگاهی که برخاسته از جایگاه انسان با کلید واژه عبد است؛ متفاوت است.

وی افزود: متأسفانه آفتی که در تمامی مجموعه‌های جریان‌ساز اندیشه‌ای وجود دارد، آفت غرب‌زدگی است و این جریان بر خلاف اندیشه انقلابی حرکت می‌کند و پاسخگوی انتظارات در این حوزه نیست.

مشکل اصلی ناباوری و غرب‌زدگی است

عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با بیان اینکه در این مجموعه‌ها هم در مدیریت و هم در بدنه شاهد غرب‌زدگی مزمن هستیم؛ ادامه داد: با تأکید مقام معظم رهبری و تغییر ترکیب این مجموعه‌ها، شاهد رویکرد انقلابی در این عرصه و اتفاقات شایسته هستیم که اثر این اتفاقات، حرکت به سمت رونق واقعی به‌جای رونق شعاری است.

غفاری با بیان اینکه حکومت حال حاضر اسلامی، آرزوی تمامی انبیاء، اولیاء و امامان بوده است که در آن قوانینی وضع شود که دغدغه الهی داشته باشند، حاکم جامعه مطابق دستورات الهی عمل کند و مردم آن نیز، در امورات‌شان نگاه به خدا داشته باشند؛ اظهار کرد: این چنین جامعه‌ای بی‌نظیرترین جامعه در تاریخ خلقت است و در این جامعه، ایمان مهم‌ترین ابزار است که در پیشبرد اهداف ما به داد ما رسیده است. آنچه ما را در هشت سال جنگ تحمیلی، در تحریم‌ها و مجامع بین‌المللی و صحنه‌های گوناگون چهار دهه از انقلاب جلو برده است؛ به برکت نفس امام راحل و ایمانی است که به جامعه دمیده شده است.

مردم اعتماد می‌کنند و بانک‌ها سوءاستفاده

وی اضافه کرد: اما آنچه در این میان، تناقضی در اذهان جامعه بوجود آورده که آزاردهنده است، آن است که چگونه در جامعه‌ای که این‌چنین ایمان قدرت نمایی می‌کند، شاهد خلأ بسیار کلانی در ابعادی نظیر بعد اقتصادی و نظام بانکی هستیم؟!

این دکترای رشته فلسفه اسلامی با اشاره به سخن مقام معظم رهبری "که چطور می‌شود کشوری که توانایی آن در پرتاب موشک، مورد تصدیق دولت‌های غربی و صهیونیست است، کارخانه‌های صنعتی آن، هم‌وزن با این جریان، رشد و شکل نمی‌گیرد؟" خاطرنشان کرد: چطور ممکن است نیروی موفق ما در بعد نظامی، سیاسی و استراتژی‌های تدبیری نظام به توفیقات عجیبی می‌رسد؛ اما وقتی به مقوله اقتصاد می‌رسیم که با محوریت بانکی پیش می‌رود، شایسته ناسزا می‌شود؟!

بانک‌های ربوی نه با مردم که با خدا می‌جنگند

غفاری تصریح کرد: در آیات قرآنی ما به صراحت آمده است که در نظام اقتصادی، ربا جنگ با خداست و البته که در حال حاضر، روشنفکرانی وجود دارند که به‌دلیل غرب‌زدگی مزمن و ضعف ایمان، عملکرد آنان، بی اعتنایی به دین است.

وی تأکید کرد: باید بپذیریم آن ایمان و نیرویی که جنگ هشت ساله ما را پیش برده است؛ می‌تواند اقتصاد و بازار ما را هم به سمت رونق، پیش ببرد.

عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با بیان اینکه هر کس که به سمت ربا برود به میدان نبرد با خدا می‌رود، گفت: هر کس در این مسیر گام بردارد، به‌طور قطع، شکست خواهد خورد. عظمت گناه ربا را با هیچ گناهی نمی‌شود قیاس کرد و بی‌شک خانه و دکانی که در آن ربا باشد؛ برکت از آن خواهد رفت.

غفاری با بیان اینکه بانک، حکم جیب جامعه را برای مدیریت اقتصادی دارد، عنوان کرد: اگر یک مدیر اقتصادی، به‌جای خدمت به جامعه خیانت کند و یا اینکه پدری، به‌جای آنکه دارایی‌اش را صرف خدمت کند، صرف زیان به خانواده‌اش کند؛ همانند بانکی‌ است که با رباخواری به مردم آسیب وارد می‌کند.

بانک‌های ربوی زندگی مردم را آلوده کردند

وی با بیان اینکه متأسفانه بانک‌ها زمینه‌ساز ورود ربا به خانه‌های مردم هستند؛ بیان کرد: بانک می‌تواند به بهترین نحو، به مردم خدمت کند و اگر در جهت سودآوری سرمایه‌داران حرکت کند؛ بدترین صدمات را به مردم خواهد زد.

این پژوهش‌گر حوزه فقه اجتماعی و امنیت متذکر شد: متأسفانه علی‌رغم تلاش‌های نیروهای انقلابی، شاهد نواقص بنیادی در نظام بانکی هستیم و مومن انقلابی منتظر فراهم آمدن شرایط جهت شکوه نیست؛ بلکه آتش به اختیار عمل می‌کند.

غفاری با بیان اینکه بانکداری حال حاضر ما به لحاظ دینی آلوده به فسق و به لحاظ اقتصادی به نفع سرمایه داران است، افزود: بدنه کلان جامعه ما هر روزه در زیر این چرخه له می‌شوند و این در حالی‌است که وام‌ها و سودهای بانکی موجود، تمامی آلوده است.

اسلام و فقها اقدامات کنونی بانک‌ها را تائید نمی‌کنند

وی با بیان اینکه بعضی‌ها می‌گویند نظام بانکی زیر نظر فقها است و بانک‌ها اسلامی اداره می‌شوند؛ اظهار کرد: ساختار بانکی زیر نظر فقها است؛ اما این نکته کمکی به این جریان نمی‌کند، چرا که مجریان قوانین، نابه‌خردی می‌کنند و بدنه اجرایی بر خلاف نظرات فقهی شورای نگهبان، عمل می‌کنند.

عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با بیان اینکه در بانکی که بر اساس سرمایه، سود تعیین می‌شود، ربای محض اتفاق می‌افتد؛ خاطرنشان کرد: در محاسبه سود بر حسب توافق اجیر و موجر، اگر سود یا زیانی رخ دهد؛ مشترک است که ممکن است در زیان هم، صلح شود؛ اما در نظام بانکی ما اینگونه نیست.

غفاری با بیان اینکه در نظام بانکداری اسلامی، به لحاظ برخورداری از اصول فقهی غنی است، اما مشکل در بحث اجرا است که این عدم انطباق، دلیل این ضایعه است، تأکید کرد: در جامعه اسلامی پسندیده نیست که یک نظام بانکی شبیه به یک جامعه استکباری، داشته باشیم.

سود نباید به سرمایه که به تولید تعلق می‌گیرد

این پژوهش‌گر حوزه فقه اجتماعی و امنیت در پایان با اشاره به اینکه در اندیشه غربی تمرکز بر سودآوری بر اساس جیب سرمایه‌دار است، اما در اندیشه اسلامی تمرکز بر عدالت است، اضافه کرد: این بدان معناست که همه آحاد مردم چه بازاری، چه کارگر و چه سرمایه‌دار همگی به سهم خود، بهره ببرند و در امنیت فعالیت کنند.

یکی از مشکلات اصلی در نظام بانک‌داری کشور پس از قانون بانک‌داری بدون ربا، عدم فرهنگ سازی و آموزش صحیح عملیات بانکی مبتنی بر نظام پولی اسلامی است. به همین دلیل بیش‏تر مردم و کارگزاران نظام بانکی با پذیرش صوری قانون، برداشت‏‌های سنتی از عملیات بانکی و تجارب قبلی که به آن عمل کرده بودند، را به اجرا گذاشتند.

ناباوری و عدم اعتقاد موجب رشد ربا در نظام بانکداری ما شده است

پس از گذشت سال‏‌ها از تصویب قانون عملیات بانک‏داری بدون ربا، هنوز هم این باور در بسیاری از مردم و کارگزاران مربوطه به وجود نیامده و در عمل به گونه‏‌ای رفتار می‏‌شود که با روح و جوهره‌ی بانک‏داری غیر ربوی سازگاری ندارد. بنابراین تا وقتی حذف ربا در اعتقاد و باور واقعی مردم نهادینه نگردد، مصادیق ربا به درستی و به طور کامل، از بین نخواهد رفت.

نظام بانکی ایران به خاطر نوع مالکیت، نوع فعالیت‌ها، قوانین حاکم، منابع محدود، تعدد ناهم‌آهنگ مراجع نظارتی، ضعف سیستم‌های سخت افزاری، نرم افزاری، ضعف آگاهی‌ها و آموزش‌ها و در نهایت شیوه‌‏ی مدیریت و اداره‌ی امور با معضلات فراوانی مواجه است، اما ایجاد شناخت و باور به کارآیی نظام بانک‌داری اسلامی و گسترش ابزارهای بانکی برای پوشش نیازهای مختلف مردم و صنایع می‌تواند ضامن اجرای صحیح و واقعی بانک‌داری بدون ربا در کشور باشد.

بنابراین هر چند که حدود سه دهه از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا در کشورمان می‌گذرد، آموزش بانک‌داری اسلامی برای عامه‌ی مردم و کارگزاران بانکی در درجه‌ی اول و تشکیل تیم تخصصی برای گسترش عملیات بانک‌داری اسلامی و معرفی ابزارهای بانکی در درجه‌ی دوم قرار دارد.