به گزارش مازند اصناف شرکت حفاری شمال در سال 1377 به موجب مصوبه هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران در غالب شرکتی بالادستی در صنعت نفت ثبت گردید و از ابتدای دهه 80 شمسی بر پایه فن‌آوری‌های نوین و مدیریت دانش‌محور شروع به فعالیت کرد.  

این شرکت در سال 1387 و طبق سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی( ابلاغی رهبر معظم انقلاب) به شرکت سهامی عام تغییر ماهیت داد و در سال 1388 پذیره نویسی سهام آن در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد.

درحال حاضر نزدیک به 51 درصد سهام این شرکت متعلق به بنیاد مستضعفان است که به عنوان یکی از شرکت‌های تحت پوشش هلدینگ انرژی گستر سینا (متعلق به بنیاد مستضعفان) مشغول فعالیت در صنعت نفت و گاز کشور است.

لازم به ذکر است که ثبت این شرکت در زمان شروع فعالیت (سال 84) به دلیل هدف گذاری آن - استفاده از منابع هیدروکربوری دریای خزر به بهشهر منتقل شد و در ادامه با توجه به توسعه فعالیت‌های شرکت - حفاری چاه‌های نفت و گاز در مناطق خشکی جنوب-  طبق نظر مدیران غیربومی و با توجیه دسترسی بهتر به کارفرمایان، به تهران منتقل شد و از هدف گذاری اصلی خود فاصله گرفت. کما اینکه در حال حاضر اولین دستگاه حفاری دریایی تحت اختیار این شرکت به نام الیما (ایران خزر سابق) سال‌هاست در کشور ترکمنستان مشغول فعالیت برون مرزی و ارز آوری است و بر اهالی فن روشن است که سودآوری دستگاه‌های دریایی بیش از دستگاه‌های خشکی است.

توانمندی و سوابق اجرایی حفاری شمال
این شرکت در حال حاضر با مالکیت 9دستگاه حفاری خشکی نیمه ‌سنگین (بشرح ذیل) ، 3 دستگاه  حفاری دریایی پایه‌دار، دو فروند شناور یدک‌کش، 7 دستگاه پمپ تراک سیمانزنی، دستگاه یونیت نمودارگیری از گل حفاری، راهبری شناورهای کاسپین 1 و 2 و 3 ، خدمات فنی و حفاری گسترده‌ای را در زمینه حفاری، عملیات دریایی ، خدمات سیمانکاری و اسیدکاری، خدمات حفاری انحرافی، نمودارگیری از چاه‌ها، خدمات راندن لوله‌های جداری، خدمات ابزار و لوازم در گردش، مهندسی گل و سیمان، مدیریت خدمات پسماند حفاری، خدمات چاه‌پیمایی، کنترل عملیات حفاری و نمودارگیری ( Mud Logging ) را در  گستره سرزمین ایران زمین، آب‌های کشور ترکمنستان در دریای خزر، آب‌های نیلگون خلیج فارس  و  آب‌های حاکمیتی ایران در دریای خزر ارائه می‌کند.

-دستگاه‌های حفاری خشکی 110 واقع در میدان (آبان 11) و 119 واقع در میدان (پایدار غرب)، مشغول عملیات حفاری درمنطقه دشت عباس.

-دستگاه‌های حفاری خشکی 111  و 117 واقع در میدان آزادگان جنوبی، مشغول عملیات حفاری( استان خوزستان).

-دستگاه‌های حفاری خشکی 114 واقع درمیدان (شانول17) و 116 واقع درمیدان (تابناک 45) مشغول عملیات حفاری (استان فارس).

-دستگاه حفاری 113 مشغول عملیات حفاری در خانگیران 49، ( استان خراسان).

-دستگاه حفاری 115 مشغول عملیات حفاری در سراجه قم.  

-دستگاه حفاری 112 در دهلران 35، مشغول عملیات حفاری در استان خوزستان.

-دستگاه حفاری دریایی پایه دار سحر 1 مشغول عملیات حفاری در پارس جنوبی (فاز 13) – خلیج فارس.

-دستگاه حفاری دریایی پایه دار سحر 1 مشغول عملیات حفاری در پارس جنوبی (فاز 12) – خلیج فارس.

-دستگاه حفاری دریایی پایه دار الیما مشغول عملیات حفاری در آبهای ترکمنستان (خزر).
 

پراکندگی پروژه های ذکر شده

 
نگاهی گذرا به توانمندی های بارز و شاخص شرکت حفاری شمال در صنعت نفت و گاز

1- تنها شرکت حفاری بین المللی ایرانی که در خارج از مرزهای ایران به حفاری چاه‌های نفت و گاز دریایی می‌پردازد.  

2-مدیریت و راهبری دستگاه حفاری فوق مدرن نیمه شناور " ایران امیرکبیر "  در آب‌های حاکمیتی ایران در بخش عمیق دریای خزر برای اولین بار در خاورمیانه.

3-شرکتی توانمند در نظارت بر ساخت دکل‌های حفاری در بخش خشکی و دریا.

4-مدیریت و راهبری شناورهای چندمنظوره کاسپین 1 و 2 و 3 و انجام عملیات لنگر اندازی و مهار دستگاه حفاری ایران امیرکبیر به عنوان یک شرکت موفق عملیات دریایی.

5-توانایی ارائه کلیه خدمات عملیاتی، فنی ، مهندسی، پشتیبانی، تعمیراتی و  خدمات جانبی در حفاری و تکمیل چاه‌های نفت و گاز در تمامی شرایط اقلیمی در خشکی و دریا در داخل و خارج از ایران.  

6-مدیریت و راهبری دستگاه حفاری فوق مدرن نیمه شناور ایران امیرکبیر (تحت مالکیت شرکت نفت خزر)   که مشخصات کلی آن شامل :  وزن خشک تقریبی 15000 تن،ارتفاع سازه 100 متر، قابلیت اسکان 120 نفر بطور همزمان، حفاری تا عمق آب 1000 متر، قابلیت حفاری تا عمق 7600 مترمی باشدکه با 8 رشته وایر و زنجیرکه طول تقریبی هر یک 3 کیلومتر فاصله می باشد به کف دریا مهار شده است ( تصویر زیر ).
 
 این دستگاه  در سال 1390 موفق شد با اتمام حفاری در یک میدان عظیم هیدروکربوری  در دریای خزر، به آرزوی یکصد ساله ایران در کشف منابع انرژی در این منطقه رنگ واقعیت بخشد که در تحقق این آرزو، نقش پایگاه پشتیبانی عملیاتی بهشهر غیر قابل کتمان است کما اینکه این پایگاه به شرح بند 7 تا 11 مسئولیت‌های سنگین دیگری را نیز در حمایت از سایر مناطق عملیاتی شرکت حفاری شمال  به دوش می‌کشد.
 

7-پشتیبانی کالا و ابزار حفاری دستگاه حفاری نیمه شناور ایران امیر کبیر از طریق شناورهای پشتیبان و بالگرد .

8-اعزام شناورهای  پشتیبان به دستگاه حفاری نیمه شناور ایران امیرکبیر و دستگاه حفاری الیما در آبهای ترکمنستان  با کارکنان تحت قرارداد شرکت حفاری شمال از اسکله این پایگاه .

9-پشتیبانی و ارسال کلیه قطعات و ابزار حفاری به سایر نقاط عملیاتی در کشور( خوزستان – خراسان – قم – خلیج فارس) و خارج کشور (ترکمنستان )از انبارهای مرکزی با وسعت 2000 متر مربع .

10-تعمیرات جانبی لوازم حفاری در بخشی از اداره ابزار در گردش این پایگاه (بهشهر) و عودت به مناطق عملیاتی با در اختیار داشتن بیش از 20000 متر مربع (دوهکتار) فضای باز و 1000 مترمربع فضای بسته.

11-ارائه خدمات اردوگاهی و خدمات ترابری جهت کارکنان اقماری .
 
برگزاری مناقصه و واگذاری سکوی فنی امیرکبیر به یک شرکت بی تجربه

مدتی قبل مناقصه ای برای این سکو برگزار شد، شرکتی به نام ایران فجر که در واقع شرکت خدمات کشتیرانی بوده بدون هیچ سابقه ای در صنعت حفاری نفت و گاز در این مناقصه شرکت کرد و با وجود اینکه شرکت حفاری شمال دارای امتیاز فنی بسیاربالایی بود اما به دلیل قیمتی که ارائه کرد نتوانست در این مناقصه پیروز شود و شرکت ایران فجر با حضور ابر قدرت های صنعت حفاری نفت و گاز کشور همچون شرکت ملی حفاری ایران با بیش از 37 سال سابقه،توانست بدون هیچ گونه دانش این کار، برنده مناقصه شده و شروع به فعالیت کند.
 
با توجه به اینکه این شرکت حداقل امتیاز فنی خود را در این مناقصه از طریق اتصال و مشارکت با یک شرکت خارجی کسب کرد پس به محض ورود به سیستم، 17 نیروی خارجی را بر روی سکوی حفاری مذکور فرستاد.
 
مفاد این مناقصه به گونه ای طراحی شده بود که افراد خارجی می‌توانند در این پروژه کاملا ملی حضور داشته باشند.
 
17 نیروی خارجی مذکور دارای تابعیت های مختلفی از کشورهای انگلیس، فرانسه، اوکراین، کرواسی و هلند هستند که ترکیب 7 نفر از بریتانیا در آن خودنمایی می کند.
 
70 نفر بیکار شدند، 106 نفر دیگر در آستانه بیکاری

پس از شروع به کار شرکت ایران فجر، شرکت حفاری شمال اعلام کرد  از آن جهت که پشتیبانی از این سکو به عهده نیروهای این شرکت در پایگاه بهشهر بود لذا از این پس و بدون داشتن سکوی مذکور دیگر نمی‌تواند نیروهای  را نگهدارد پس در مرحله اول 70 نفر را از سیستم خارج می‌کند و پس از آن هم لیستی 106 نفری داده می‌شود که چنانچه شرایط مناسب نشود این 106 نفر نیز از سیستم خارج می‌شوند.
 
عواقب ناشی از واگذاری  پروژه دستگاه حفاری ایران امیرکبیر برای حفاری شمال و کارکنان آن
1-با توجه به نقش شرکت حفاری شمال در پشتیبانی و راهبری دستگاه حفاری ایران امیرکبیر، بدیهی است کنار گذاشتن این شرکت از مناقصه راهبری سکوی مذکور منجر به بیکاری کارکنان این مجموعه (نزدیک به 146 نفر)  خواهد شد بطوریکه در گام اول 45 نفر از کارکنان پایگاه پشتیبانی بهشهر(غالبا بومی شهرستانهای بهشهر،نکا، ساری، قائمشهر سوادکوه ،بابل و ...) اخراج و در مرحله بعدی و پس از اتمام قرارداد کارکنان ،این تعداد از یکم مردادماه به (106) نفر خواهد رسید. همچنین کارکنان پشتیبان پروژه در دفتر تهران حدود (40 نفر)نیز پس از خروج کامل حفاری شمال از پروژه دستگاه ایران امیرکبیر، به طور مستقیم در معرض تهدید جدی اخراج خواهد بود.(نفرات فوق شامل 180 نفر از نیروهای عملیاتی دستگاه حفاری ایران امیرکبیر نمی شود ).
2- در پی ابلاغ رسمی شرکت ملی نفت و تعیین ضرب العجل بیست روزه در خصوص تحویل گیری سکو از سوی شرکت برنده مناقصه ، شرکت ایران فجر عملاً  با جذب 34 نفر نیروی خارجی علی رغم توانمندی آشکار نیروهای ایرانی شرکت حفاری شمال از روز چهارم خرداد 95 کار تحویل گیری را آغاز کرد که در این خصوص:  
الف : جذب این تعداد نیروی خارجی با توجه به تفاوت چشم گیر با دستمزد نیروهای ایرانی ، هزینه ارزی قابل توجهی را به کشور تحمیل خواهد نمود .در حالی که شرکت حفاری شمال با احترام به  فرمایشات نوروزی مقام معظم رهبری در خصوص اقدام و عمل در راستای اقتصاد مقاومتی،و با استفاده ازمتخصصین آموزش دیده خود، تعداد نیروهای خارجی را  در زمان راهبری دستگاه حفاری ایران امیرکبیر به دو نفر تقلیل داده بود .

 ب : شرکت ایران فجر هیچ گونه سابقه حفاری در صنعت نفت و گاز را نداشته است و قبل از برگزاری مناقصه مذکور یک شرکت ترابری و کارگزاردریایی بوده است .این تغییر فعالیت قبل و بعد از مناقصه به وضوح در آرمهای شرکت مذکور گواه تغییرات شتابزده در این موضوع بوده است .

3- از ابهامات جدی وارد  به این مناقصه، فقدان سوابق حفاری در شرکت ایران فجر است که چگونه برای حضور در چنین مناقصه مهمی اجازه ورود یافته است ؟‌‍! نکته مهم اینکه دارا بودن سوابق حفاری هم در این مناقصه ، شرط کافی نبوده زیرا کار با این دستگاه حفاری دریایی در آب  عمیق، دانش مختص به خود را دارد و کوچکترین اشتباه مدیریتی و عملیاتی ، فاجعه زیست محیطی جبران ناپذیر به مراتب بیشتر از حادثه نشت نفت خام درخلیج مکزیک  به علت بسته بودن دریای خزر و نبود امکانات مناسب منطقه ای را در پی خواهد داشت . همچنین زمانی این مسأله اهمیت مضاعف می یابد که بدانیم دستگاه حفاری ایران امیرکبیر گران ترین سکوی ملکی وزرات نفت می باشد.
 
در این خصوص گفتنی است در روز چهارشنبه 9 تیرماه سال جاری سکوی مذکور که در حال حاضر راهبری آن بعهده شرکت ایران فجر می باشد در اولین اتفاق دلهره آور، دچار خاموشی کامل 15 دقیقه شد که این اتفاق توسط چند نیروی متخصص باقیمانده شرکت حفاری شمال که بنا به درخواست شرکت نفت خزر بر روی سکو حضور داشته اند، کنترل شد که در صورت عدم کنترل این شرایط و با توجه به عدم دسترسی به سیستم های کنترل سکو ، هر لحظه اتفاقی غیر قابل جبران را باید انتظار می داشت.
شایان ذکر است که این آخرین نیروهای باقی مانده شرکت حفاری شمال در حال حاضر از سکو خارج شده اند.

همچنین در مورخه 19 مهرماه سال 1394 به دلیل آب گرفتگی یکی از پمپ خانه‌های این دستگاه حفاری عظیم، شرایط غیر قابل کنترلی در تعادل آن بوجود آمده بود به طوریکه احتمال غرق شدن آن وجود داشت که متخصصین شرکت حفاری شمال با داشتن تسلط کافی به جزییات ساخت سکوی مذکور توانستند در سریعترین زمان ممکن نسبت به بازگرداندن شرایط عادی ، اقدامات تخصصی و لازم را انجام دهند.
 همه این حوادث در شرایطی اتفاق افتاده است که سکوی مذکور در حال حاضر در فاصله 250 کیلومتری از پایگاه پشتیبانی عملیاتی بهشهر قرار دارد و هر حادثه ای که مستلزم کمک رسانی فوری باشد را عملا پرمخاطره تر می سازد ( طی این مسافت با بالگرد حدود 80 دقیقه  و با شناور حدود 13 ساعت می باشد) .

4-دیدگاه مدیران شرکت حفاری شمال از سالیان قبل ، انتقال شرکت و عدم پرداخت مالیات میلیاردی شرکت به اداره امور مالیاتی شهرستان بهشهر بوده است . لذا عدم فعالیت عملیاتی شرکت در منطقه بدلیل واگذاری راهبری دستگاه حفاری ایران امیرکبیر ، امکان تحقق این دیدگاه را میسر می سازد.
 
ایرادات در مفاد مناقصه راهبری دستگاه حفاری ایران امیرکبیر
 
1- شنیده ها حاکی از آن است که شرکت ایران فجر دراخذ امتیاز فنی لازم برای شرکت در مناقصه ، علی رغم معرفی و ارائه سوابق یک شرکت خارجی به نام اختصاری (Selective Marine Services) SMS نیروی انسانی خود را از شرکت های خارجی دیگر مانند ( Nereus Offshore ،NauticAwt و اخیراً از Altea Resource ) تأمین نموده است . این در حالی است که با  توجه به اخذ امتیاز فنی مناسب با حضور شرکت SMS ، هیچ اثری از این شرکت درآغاز به کار شرکت ایران فجر مشاهده نمی شود و این خود ایرادی جدی در بحث اجرای صحیح مناقصه و عدم تعهدبرای   شرکت مذکور است .
 
2- علی‌رغم برنده شدن شرکت ایران فجر در این مناقصه و با گذشت حدود 4 ماه از شروع قرارداد، هنوز بندهایی از اصل مناقصه توسط آن شرکت  تامین نشده است. از این موارد می توان به لزوم داشتن پایگاه پشتیبانی و همچنین تهیه چهار دفتر تجهیز شده برای شرکت نفت خزر در این پایگاه پشتیبانی اشاره نمود که متاسفانه  این موضوع بر خلاف مفاد مناقصه تا کنون برآورده نشده است . در حال حاضرشرکت نفت خزر در پایگاه پشتیبانی مختص به خود نسبت به تأمین مکانی برای پیمانکار اقدام نموده که سوالی اساسی در ذهن کارکنان شرکت حفاری شمال به جا گذاشته است .
 در صورتی که شرکت حفاری شمال تأمین همه خواسته‌های فوق را در اسناد مناقصه اعلام نموده بود .
 
3- موضوع بسیار مهم و حائز اهمیتی که از نظر کارکنان شرکت حفاری شمال ، به غیر از بحث عدم سابقه کار مرتبط شرکت ایران فجر، اصل این برنده شدن را بطور جدی زیر سوال می برد، اختلاف قیمت ناچیز شرکت برنده درمناقصه با شرکت حفاری شمال است که محاسبه مجموع حقوق 106 نفر پرسنل اخراجی شرکت حفاری شمال بدون در نظر گرفتن هزینه های جانبی و عمومی پایگاه پشتیبانی نشان می دهد که قیمت پیشنهادی شرکت برنده مناقصه بیشتر از قیمت پیشنهادی شرکت حفاری شمال می شود . متاسفانه شرکت برنده ، این هزینه ها را اصلاً در نظر نگرفته است ، در حالی که اخذ دستور از کارفرما جهت جذب کارکنان اخراجی پایگاه پشتیبانی عملیاتی بهشهر خود موید این مطلب است که می بایست هزینه حقوق این پرسنل اضافه بر مبلغ مناقصه به شرکت ایران فجر پرداخت گردد .
 
موضوع مهم دیگر در این خصوص اینکه شرکت حفاری شمال زیر ساختهای پشتیبانی و عملیاتی و تجربه کاری مرتبط با سکوی ایران امیرکبیر را دارا می باشدو امتیاز فنی بالاتری در مناقصه را نیز بدست آورده است .
 
مطالب بالا نشان می‌دهد که شرکت حفاری شمال امتیاز فنی و مالی مناسب تری جهت برنده شدن در مناقصه مذکور را دارا بوده و باید برنده مناقصه اعلام می‌شد، اما با برنده شدن یک شرکت بی تجربه در زمینه حفاری، تعداد زیادی متخصص و کارگر ایرانی در مقابل ورود چند نیروی کار خارجی و خروج ارز از ایران بیکار شدند.

هر چند هیچ امیدی به پیگیری مسئولین مربوطه در خصوص این موضوع نداریم اما هدف از نگارش این گزارش تنها اطلاع رسانی از وضعیت نا به سامان شرکت حفاری شما و متخصصان و نیروی کار ایرانی بود.

مرجع: بلاغ نیوز