به گزارش مازنداصناف شهرزاد اسفرجانی - مدرس رشته طراحی بسته‌بندی و مشاور آموزشی انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران - با اشاره به تهدیدهایی که کپی کردن بسته‌بندی محصولات برای حضور ایران در بازارهای جهانی ایجاد می‌کند، اظهار کرد: وقتی حقوق معنوی سازمان‌های دیگر را زیر پا می‌گذاریم و بسته‌بندی‌های‌شان را دقیقا و موبه‌مو کپی می‌کنیم، پا در راه خطرناکی گذاشته‌ایم. کس دیگری هم می‌تواند این کار را تا وقتی در جزیره تجارت ایران هستیم بکند، اما به محض این‌که بخواهیم از منظر پیوستن به قوانین کسب و کار بین‌المللی به موضوع نگاه کنیم، این تقلیدها مانع بزرگی می‌شود و بالاخره در جایی مجبور به توقف می‌شویم.

او ادامه داد: وکلای ایرانی و خارجی در ماه‌های اخیر فعالانه در حال متوقف کردن صادرات کالاهایی هستند که بسته‌بندی کپی‌شده از یک برند ثبت‌شده دارند. بهتر است خودمان این عادت ناپسند را متوقف کنیم تا این‌که دیگران به ما بگویند!

این مدرس دانشگاه درباره‌ی نقش یک طراح بسته‌بندی در موفقیت چرخه‌ی تولید و فروش کالا، گفت: طراح، نقش مرکزی را در تولید یک بسته‌بندی ایفا می‌کند. همچنان افراد کمی هستند که به اهمیت این نقش پی برده‌اند. طراح باید بسته‌ای را بیافریند که منحصربه‌فرد و زیبا باشد، به فروش محصول کمک کند و قابل تولید به‌وسیله ماشین‌آلات بسته‌بندی باشد و خواسته‌های مصرف‌کننده را برآورده کند. فقط طراحی با پشتوانه و دانش فنی قوی می‌تواند به تمام این نیازها پاسخ دهد. امروزه طراح به‌عنوان یک بازاریاب حرفه‌ای مطرح می‌شود که فقط یک طرح مجرد را ارائه نمی‌کند، بلکه همراه آن، راه‌ حل‌هایی را برای حل مشکلات بازاریابی مطرح می‌کند.

بسته‌بندی فقط یک پوشش حفاظتی ساده نیست

اسفرجانی به تاریخچه‌ی ظهور طراحی بسته‌بندی در دنیای صنعت و تجارت اشاره کرد و گفت: انسان از شروع زندگی اجتماعی‌اش، از آن زمان که هیچ اندوخته‌ی قابل توجهی به‌جز مایحتاج اولیه‌ی زندگی نداشت، نیازمند ظروفی بود تا غذا و لوازم خود را در آن جا دهد. خیلی پیش‌تر از آن‌که طرز ساختن ظروف و جعبه‌ها را یاد بگیرد، آموخته بود که از برخی چیزهایی که طبیعت در اختیار او گذاشته - مانند کدو و تنه‌های پوک درختان - برای این منظور استفاده کند. بعدها به‌شکل آگاهانه‌تری از این مواد طبیعی برای بسته‌بندی استفاده کرد که بهترین نمونه‌ی آن، شیوه بسته‌بندی سنتی ژاپنی است. در این سنت، مواد طبیعی بسیاری از جمله نی، چوب، کنف، پوست درختان، برگ‌های بامبو و ریشه و ساقه‌ی درخت مو مورد استفاده قرار می‌گیرند. در بسیاری از کشورهای شرقی و آفریقایی هنوز هم استفاده از این مواد برای بسته‌بندی مرسوم است.

او درباره‌ی نخستین جرقه‌های تغییر در حوزه بسته‌بندی در دنیای صنعت و تجارت، اظهار کرد: اگر به تاریخ بسته‌بندی تا پیش از انقلاب صنعتی دقت کنیم، درمی‌یابیم که در فاصله‌ی زمانی‌ای چنین طولانی، تحول مهم و چشمگیری در این زمینه رخ نداده است. ظهور انقلاب صنعتی و کاربرد علوم جدید به‌تدریج جهان را با تنوع بیشتری از کالاهای گوناگون مواجه کرد. تا زمانی که کالاها دارای تنوع، محدود و حجم کم بودند برای سالم رساندن کالا به دست مصرف‌کننده، فقط به یک پوشش حفاظتی ساده نیاز بود، اما انقلاب صنعتی، جهان با فوران کالاهای گوناگون و حجم تولید انبوه آن‌ها روبه‌رو کرد. کالاها برای یافتن بازارهای تازه، گاه باید مسافت‌های طولانی را طی می‌کردند. به این ترتیب، ضرورت ساخت پوششی به‌وجود آمد که هم از کالا حفاظت و هم با خریدار ارتباط برقرار کند.

این مدرس دانشگاه افزود: از ترکیب این دو نیاز، سیستم بسته‌بندی نوین حاصل شد. لازم بود که بسته‌بندی نقش دوگانه‌ای را ایفا کند؛ از یک طرف از تأثیر عناصر خارجی بر کالا جلوگیری و از طرف دیگر، شرایطی برای برقراری ارتباط آن با جهان خارج ایجاد کند. مسیر حرکت هریک از این دو خصوصیت برخلاف یکدیگر است، یکی از محیط به کالا و دیگری از کالا به محیط.

ایران در کجای این مسیر حرکت می‌کند؟

اسفرجانی در پاسخ به این پرسش که از چه زمانی این امر به‌عنوان نیاز جامعه‌ی بشری مطرح شد؟ گفت: تغییرات اجتماعی چند دهه‌ی اخیر همراه رشد تکنولوژی و صنعت، افزایش جمعیت شهرنشین، کار کردن زنان در خارج از خانه، استفاده از اتومبیل برای خرید و به‌وجود آمدن سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های بزرگ باعث شد زمانی که برای خرید اختصاص داده می‌شد، کوتاه‌تر شود و هر بسته با بسته مجاورش برای جلب توجه کردن، رقابت کند. بسته‌بندی از یک وسیله‌ی ساده‌ی محافظت محصول، به یکی از عوامل اصلی فروش تبدیل و حلقه‌ی اصلی زنجیری شد که تولیدکننده را به مصرف‌کننده مرتبط می‌کند.

مشاور آموزشی انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران به جایگاه ایران در این عرصه اشاره کرد و افزود: از دهه‌ی ۴۰ توجه به بسته‌بندی در ایران آغاز شد و تا کنون روند روبه رشدی داشته، اما چون همیشه تابعی از اقتصاد بوده، این روند با سرعت یکسانی پیش نرفته است. در دهه‌ی ۶۰ به‌دلیل شرایط جنگ، توقف و نزول هم داشت. از دهه‌ی ۷۰ تا کنون روزبه‌روز توجه به تکنولوژی بیشتر شده است، اما هنوز در بخش طراحی و برنامه‌های عمیق برای توسعه، در مراحل بسیار اولیه هستیم. به نظر من، این بازوی صنعت، در مقایسه با بازوهای تولید و توزیع کوتاه مانده است.

جوان آسیایی از اروپا سفارش کار می‌گیرد!

اسفرجانی در بخش دیگری از سخنانش درباره‌ی ظرفیت و پتانسیل نسل کنونی طراحان بسته‌بندی برای حضور موفق در این عرصه، اظهار کرد: نیاز واقعی صنعت به این دسته از طراحان باعث شده که با وجود بی‌توجهی نظام آموزشی و استادان گرافیک حرفه‌ای، این نهال رشد کند. طراحان تجربی و ماهر کم‌کم در کنار تولیدکنندگان قرار گرفته و پرورده شده‌اند و در حال کار هستند.

او ادامه داد: نسل جوان طراحان که به این حوزه علاقه‌مند هستند، باید افکار و باورهای کلیشه‌ای را کنار بگذارند و با تمام قوا و توان در یادگیری مفاهیم تخصصی طراحی بسته‌بندی بکوشند. با قاطعیت می‌گویم که طراحان امروز به‌سختی می‌توانند هم‌پای طراحان کشورهای دیگر وارد این عرصه شوند و خوش بدرخشند؛ چگونه می‌توان از کسی که در جاده‌های کشور خودش رانندگی نکرده است و فوت و فن را نمی‌داند، انتظار داشته باشیم که با ماشین سنگین در جاده‌های بین‌المللی براند؟

این مدرس دانشگاه همچنین گفت: کسی که فوت و فن را در همین جا تمرین کرده باشد و مهارت خود را در ارائه‌ی کالاها تقویت کند، در هر سازمانی و هر کشوری می‌تواند کار موفق انجام دهد. الان خدمات طراحی را در وب‌سایت‌ها می‌بینیم؛ جوانی از یک کشور آسیایی، کارهای بسته‌بندی‌اش را برای بازار اروپا به نمایش می‌گذارد و سفارش می‌پذیرد!

او به راهکارهایی برای تربیت نسل آینده طراحان ایرانی و حضور قدرتمند در دنیای صنعت و تجارت نیز اشاره و اظهار کرد: به آن‌ها پیشنهاد می‌کنم تفکر و تحلیل را بیاموزند. همچنین مهارت‌های دیگری را به‌جز طراحی باید بالا ببرند، رفتارهای مربوط به خرید و مصرف را بیشتر نگاه کنند، با فرآیند تولید آشنا شوند و قبل از هر طراحی به بازار بروند.

بسته‌بندی روند تولید محصول را متحول می‌کند

این مدرس دانشگاه به مهم‌ترین معضلاتی که گریبانگیر طراحی بسته‌بندی در کشور است، اشاره کرد: طراحی بسته‌بندی در سایه نکاتی که به آن اشاره شد، اهمیت جدیدی دارد. طراح گرافیک که همیشه با مسائل طرح روبه‌رو بوده، به‌تدریج به این سمت هدایت شد که طرح‌های پیشنهادی‌اش برای هیچ موضوعی به اندازه‌ی طراحی بسته‌بندی حساس و مهم نیست. علاوه بر این، طراح نسبت به سرمایه‌گذاری تولید نیز مسوول و متعهد است. طرح یک بسته‌بندی حتی قادر است روند تولید یک محصول را متحول کند. در بررسی عرصه‌های مختلف طراحی گرافیک به این نتیجه می‌رسیم که طراحی غیراصولی یک بسته‌بندی در قیاس با طراحی نامناسب یک پوستر با یک آرم می‌تواند به لطمات به‌مراتب شدیدتری منجر شود.

اسفرجانی ادامه داد: برای مثال یک پوستر نامناسب چندان باعث زیان اقتصادی تولیدکنندگان یک فیلم نخواهد شد، اما یک بسته‌بندی نامطلوب به‌طور قطع از راهیابی آن کالا به بازار و کسب سهم فروش آن در بازار جلوگیری خواهد کرد. در طراحی بسته‌بندی مسائل گسترده‌تری باید در نظر گرفته شود تا طرح به نتیجه‌ی صحیح و موثر خود برسد. از جمله‌ی این مسائل می‌توان به روانشناسی اجتماعی بازار مصرف کالا، سهولت مصرف و ارگونومی اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های طراحی بسته‌بندی با دیگر شاخه‌های طراحی گرافیک در عرصه‌ی سه‌بعدی آن است. در بیشتر شاخه‌های طراحی گرافیک، طراحی در سطح یا در دو بعد صورت می‌گیرد، اما طراحی بسته‌بندی باید هر دو عرصه دو بعدی و سه بعدی طراحی را به خوبی پوشش دهد.

او همچنین اظهار کرد: امروزه طراحی بسته‌بندی و بازاریابی تولید به علوم پیشرفته و دقیقی بدل شده‌اند. طراح نه‌تنها باید به عادات خرید مصرف‌کنندگان آشنا باشد، بلکه باید تمایلات آینده‌ی بازار را نیز در نظر بگیرد. آگاه بودن به این مسائل کمک بزرگی به برنامه‌ریزی طرح و ساختار بسته‌بندی در محل فروش می‌کند.

این مدرس دانشگاه در پایان به تأثیر برگزاری نمایشگاه طراحی بسته‌بندی در بهتر شدن این روند اشاره و اضافه کرد: از آنجا که بیشتر طراحانی که در این حوزه کار می‌کنند در انجمن طراحان نیستند و بسیاری از آن‌ها در استخدام صنعت بسته‌بندی یا سازمان‌ها هستند، هیچ منبعی برای شناخت و یافتن آن‌ها نبوده و نیست. این تلاش کمک می‌کند تا دو گروهی که به هم نیاز دارند، یکدیگر را بدون واسطه‌های ناکارآمد بیابند و با کار تیمی، نتایج بهتری بگیرند.

 نخستین نمایشگاه دوسالانه طراحی بسته‌بندی، با نمایش و معرفی آثار برگزیده‌ی طراحان بسته‌بندی کشور ۱۷ مهرماه ۹۴ گشایش می‌یابد.

منبع: ایسنا