به گزارش مازنداصناف كشت برنج ايراني كه به طعم و عطر مطبوعش معروف است، چندان ساده نيست. مشكلات زيادي بر سر راه توليد برنج قرار دارد. مشكلاتي كه باعث شده رقيبان خارجي جرات عرض‌اندام در مقابل اين محصول قدر را داشته باشند. به تازگي براي افزايش بهره‌وري و ميزان توليد برنج، طرحي در وزارت كشاورزي مطرح شده كه قرار است خوداتكايي برنج را افزايش دهد. اما واردكنندگان برنج كه رقيبان اصلي توليد داخلي اين محصول محسوب مي‌شوند، معتقدند كه دولتي‌ها در تخمين توان صنعت برنج كه طرح خوداتكايي بر مبناي آن نوشته شده است، اغراق كرده‌اند. «تعادل» در گفت‌وگو با مديركل دفتر غلات و محصولات اساسي معاونت زراعت وزارت جهاد كشاورزي و نايب‌رييس انجمن واردكنندگان برنج اين طرح را بررسي مي‌كند.

به گزارش تعادل، بين واردكنندگان و توليدكنندگان برنج همواره نوعي كشمكش و درگيري وجود داشته است. برنج ايراني محصولي با كيفيت و مطبوع طبع است. اما قيمت بالاي آن موجب شده برنج وارداتي كه كيفيت پايين‌تري دارد و عمدتا از كشورهايي مانند هند و پاكستان وارد مي‌شود، توان رقابت با برنج ايراني را پيدا كند. اين رقابت تا جايي پيش رفته كه بيم به خطر افتادن توليد داخل، به خاطر عرضه بيش از حد برنج خارجي در بازار مي‌رود. به تازگي، براي جلوگيري از اين اتفاق، دولت از جزييات طرحي پرده برداشته كه قصد ايجاد خود اتكايي در توليد برنج را دارد. طبق طرح خود اتكايي برنج، با اقداماتي نظير تمركز كشت بر استان‌هاي شمالي و بخش كوچكي از استان گلستان، افزايش كارايي مصرف آب در شاليزارهاي كشور با توجه به بحران آب موجود، افزايش بهره‌وري با تاكيد بر جلوگيري از تغيير كاربري شاليزارها، كاهش هزينه توليد و افزايش درآمد كشاورزان از طريق افزايش عملكرد و مكانيزه كردن عمليات كشاورزي و كاشت 100 درصد مكانيزه برنج و برداشت با كمباين، ظرف ۱۰سال عملكرد توليد اين محصول از ۴۸۰۰ كيلوگرم در هكتار به ۶۶۰۰ كيلوگرم در هكتار مي‌رسد.

تعادل براي آگاهي بيشتر در مورد اين طرح، با مجري آن تماس گرفت. كاوه خاكسار مديركل دفتر غلات و محصولات اساسي معاونت زراعت وزارت جهاد كشاورزي به «تعادل» گفت كه ضريب خوداتكايي در اين طرح 65درصد در نظر گرفته شده است. به اين معنا كه 65درصد از نياز كشور به برنج داخل كشور توليد شود. اين توليد متكي به ضريب ديگري است: ضريب توليد كه همان ميزان تبديل شلتوك به برنج است.  خاكسار مي‌گويد كه برخلاف نظر برخي منتقدان، ضريب توليد برنج در كشور نيز رقمي معادل 65درصد است كه با اجراي طرح خوداتكايي برنج افزايش مي‌يابد. به گفته او اصلاح كارخانجات شالي‌كوبي و حركت به سمت مكانيزه شدن، موجب كاهش ضايعات برنج خواهد شد و اين مساله بهره‌وري توليد برنج را افزايش خواهد داد.


 ضريب توليد 55 درصد است، نه 65 درصد

اگر بپذيريم كه ميان واردكنندگان و توليد‌كنندگان برنج نوعي جنگ برقرار است، مي‌توان گفت كه وزارت كشاورزي با اين طرح در جبهه توليد‌كنندگان و در مقابل واردكنندگان قرار گرفته است. اما نظر واردكنندگان درباره اين طرح چيست؟  نايب‌رييس انجمن واردكنندگان برنج اظهارات جالبي در اين زمينه دارد. مرتضي شاه‌حسيني به «تعادل» مي‌گويد كه مسوولان در توان صنايع برنج ايران اغراق مي‌كنند. به گفته او، برنج ايراني در بهترين شرايط مي‌تواند به بهره‌وري 55درصد برسد. يعني 55درصد از شلتوك به برنجي تبديل شود كه خرده و شكسته و گرد ندارد. شاه‌حسيني با لحني تند به مسوولان اعتراض مي‌كند و مي‌گويد: « باكدام ساختار مي‌خواهيد بهره‌وري را افزايش دهيد؟» در حال حاضر، كشت برنج در ايران با معضلات زيادي روبه‌روست. زمين‌ها در قطعه‌هاي كوچك هستند، ماشين‌آلات كهنه و فرسوده‌اند و از همه مهم‌تر، بحران آب، مانند همه بخش‌هاي ديگر كشاورزي، كشت برنج را تهديد مي‌كند. اما مشكل تنها اين نيست؛ به اعتقاد شاه‌حسيني، به خاطر ماهيت برنج ايراني و ويژگي‌هاي ارقام برنج توليد ايران، امكان افزايش ضريب توليد وجود ندارد. مگر به كمك راهكار‌هايي مانند سله كردن برنج. در اين راهكار برنج را قبل از پوست كندن نيم‌پز مي‌كنند كه منجر به تثبيت نشاسته برنج و تبديل آن به ژلاتين مي‌شود. بعد از اين فرآيند، تعداد دانه‌هاي شكسته و خرد شده برنج كاهش مي‌يابد. نايب‌رييس انجمن واردكنندگان برنج معتقد است كه برنج سله شده هندي ضريب توليدي معادل 64درصد دارد، بنابراين رقم 65درصد براي برنج سله نشده ايراني غير واقعي است.

 فرسودگي، دشمن كشت مكانيزه

يكي از بنيان‌هاي طرح خود اتكايي برنج، حركت به سمت مكانيزه كردن كشت و فرآوري برنج است. اما معضلي اين بنيان را به لرزه مي‌اندازد: كيفيت پايين ماشين‌آلات صنعتي. در حال حاضر، فرآيند كشت و فراوري برنج در بسياري از نقاط كشور سنتي است. تنها 2كارخانه برنج به صورت تمام‌اتوماتيك اداره مي‌شوند و اين 2كارخانه هم، از برنجي استفاده مي‌كنند كه به صورت سنتي كشت و برداشت شده است. اما چرا كشت سنتي مانده است؟ شاه‌حسيني مي‌گويد: ماشين‌آلات كشت، داشت و برداشت صنعتي موجود، فرسوده شده‌اند. البته فرسودگي تنها مشكل نيست؛ بسياري از ماشين‌آلات تازه خريداري شده نيز بي‌كيفيت‌اند.كشاورزان هم به اين موضوع اعتراض دارند و حتي گفته‌اند كه ديگر از اين ماشين‌آلات استفاده نخواهند كرد. اين يعني كشت صنعتي هم سنتي خواهد شد. شاه‌حسيني كمباين را مثال مي‌زند، كمباين‌هاي بي‌كيفيتي كه بخش عمده محصول را هنگام برداشت به هدر مي‌دهند.

 ايراني‌ها توانايي خريد برنج ايراني را ندارند

يكي از موضوعاتي كه باعث مي‌شود واردات برنج مورد بحث باشد، ضديتش با توليد داخل است. منتقدان واردات عقيده دارند كه محصول وارداتي، جاي برنج داخلي را در سبد خريد خانوار‌هاي ايراني مي‌گيرد و اين مساله به توليد ملي ضربه مي‌زند. اما شاه‌حسيني با اين موضوع مخالف است. به گفته او، اختلاف قيمت برنج داخلي و خارجي كه در برخي نمونه‌ها به 4هزار تومان مي‌رسد، باعث شده كه مصرف‌كنندگان اين دو نوع برنج متفاوت باشند و بازارشان همپوشاني نداشته باشد. شاه‌حسيني مي‌گويد كه مصرف‌كنندگان برنج ايراني كه به نوعي، كالاي لوكس محسوب مي‌شود، دهك‌هاي درآمدي 6 و 7 و 8 جامعه‌اند. در حالي كه خريداران برنج وارداتي، دهك‌هاي پايين‌ترند كه قدرت خريد برنج داخلي را ندارند. قيمت بالاي برنج ايراني در مقايسه با رقيب خارجي، اين شائبه را به وجود مي‌آورد كه در صورت جايگزيني واردات برنج با محصولات داخلي، اين محصول استراتژيك از دسترس بخشي از جامعه ايراني خارج شود. البته خاكسار، نداشتن توانايي دهك‌هاي پايين درآمدي براي خريد برنج ايراني را رد مي‌كند. به گفته او، در حال حاضر بخش بزرگي از سطح زيركشت برنج متعلق به ارقام پرمحصول‌اند كه از طرفي اختلاف كيفيتشان با برنج كيفي ايراني تنها 10 درصد است و از طرف ديگر با قيمتي نزديك به 5000تومان درهر كيلو به فروش مي‌رسند كه براي اكثر خانواده‌هاي ايراني قابل دسترس است. وي همچنين مي‌گويد كه قيمت برنج كيفي نيز ثابت نيست و در مواقع آغاز كشت با قيمت پايين‌تر به فروش مي‌رسد. به‌طوري كه پارسال و بعد از جهش قيمتي سال 92، قيمت برنج رقم هاشمي در فصل برداشت برنج كيلويي 5900 تومان بوده است.

از طرف ديگر، از آنجا كه يكي از اهداف طرح خوداتكايي برنج كاهش هزينه‌هاي توليد است، اين طرح مي‌تواند قيمت نهايي اين محصول را پايين آورد و امكان خريد آن را براي تعداد بيشتري از ايرانيان فراهم كند.  برنج از جمله محصولاتي است كه استراتژيك تلقي مي‌شود، چراكه تامين‌كننده بخش بزرگي از غذاي ايراني‌هاست. خوداتكايي در توليد اين كالاي اساسي ‌مي‌تواند نقش مهمي را در تامين امنيت غذايي شهروندان ايراني بازي كند. اما با توجه به بهره‌وري پايين نهاده‌هاي توليد در كشت برنج و ساير معضلاتي كه اين صنعت با آن روبه‌روست، به نظر مي‌رسد راه درازي تا رسيدن به اين خوداتكايي در پيش است.

منبع: ایران جیب