الگوی روایی برای مصرف صحیح درآمد

 به گزارش مازند اصناف و به نقل از تراز، چرا سخن از الگوی مصرف می کنیم و علت اهتمام رهبر معظم انقلاب بر این امر چیست؟ (نام‌گذارى سال ۱۳۸۸ توسط رهبر فرزانه انقلاب اسلامى به نام سال اصلاح الگوى مصرف نشان از اهمیت فوق العاده این موضوع دارد)

 واقعیت این است که تا الگوی مصرف در بین اقشار مردم اصلاح نشود هرچقدر هم بخش تولید قدرتمند شود باز هم با مصرف بی رویه منابع ملی و تولیدات تباه می گردد و رشد اقتصادی اگر هم متوقف نشود به کندی صورت می گیرد.  مصرف صحیح منابع از پایه های بنیادین توسعه اقتصاد است. از طرفی برای کشوری که داعیه دار اسلام ناب نبوی و پیروی از اهل بیت علیهم السلام است بسیار زشت است که در جزو کشورهای مصرف زده باشیم حال آنکه سفارشات فراوانی از ائمه در رابطه با نهی از این امر به ما رسیده است.

 

** مبانی بهره گیری از مصرف صحیح

 

الف) عقل

بهره گیری از الگوی صحیح مصرف امری عقلانی است و حتی اگر روایات نیز در این خصوص سکوت کرده بودند باز هم رعایت این کار امری ضروری به شمار می رفت.

امیرالمؤمنین (ع) در این رابطه می فرماید:

العَقلُ أنَّكَ تَقتَصِدُ فَلا تُسرِفُ؛ خردمندى، اين است كه: ميانه‌روى كنى و اسراف نكنى. (غرر الحكم، ح۲۱۳۰)

پس صرف نظر از روایات، اقتضای عقلانیت و رعایت تدبیر در امور زندگی و رسیدن به توسعه اقتصادی این است که از مصرف زدگی جلوگیری شده و الگوی صحیحی برای مصرف رعایت شود.

 

ب) شرع

برای اینکه از وظیفه خود در این رابطه آگاه شویم باید با الگوى مصرف از نگاه قرآن و احاديث آشنا شویم. آيات و روايات به تفصیل درباره میانه روی، اقتصاد، قناعت، انفاق، نفقه، برنامه ریزی برای معیشت، نهی از اسراف، تبذير و مانند آنها سخن گفته اند.

اولاً باید دانست که مالک حقیقی خداست و مالکیت انسان ها در طول مالکیت خداوند است. لذا هیچ مخلوقی حق ندارد در اموالی که متعلق به او نیست مصرف بی رویه داشته باشد.

امام صادق (ع) می فرمایند: «اموال، از آنِ خداست و آنها را نزد مخلوقات امانت نهاده و فرمانشان داده كه از آن، با ميانه‌روى بخورند و با ميانه‌روى بنوشند و با ميانه‌روى بپوشند و با ميانه‌روى ازدواج كنند و با ميانه‌روى، وسيله سوارى بخرند و سوار شوند و بيش از آن را به مؤمنان نيازمند ببخشند. هر كه از اين حدّ (اعتدال و ميانه‌روى) فراتر رود، آنچه از آن مال مى‌خورد، حرام است و آنچه مى‌نوشد، حرام و آنچه مى‌پوشد، حرام و مالي كه به وسيله آن ازدواج مى‌كند، حرام و آنچه سوار مى‌شود، حرام است.» (بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۶، ح۷۴)

مطابق این فرمایش گرانبها اسراف و تبذیر و زیاده روی در مصرف تعدّی به حقوق الله و در نقطه مقابل مصرف صحیح مصداق بارز توحید عملی است.

ثانیاً از طرف دیگر قرآن کریم همه مومنان را برادر و اعضای یک جسم می داند: «المـُؤمِنُ أخُو المـُؤمِنِ كَالجـَسَدِ الواحِدِ...» (الكافي، ج۲، ص۱۶۶، ح۴) مومن برارد مومن و همچون یک پیکر واحد است.  لازمه این اعتقاد نیز این است که به گونه ای عمل نماییم که سایر برادران دینی ما نیز بتوانند از منابع الهی به نیکویی بهره مند گردند.

 

** الگوی صحیح برای درآمد

برای اینکه بدانیم حدود مصرف صحیح چیست تا از آن تعدّی ننماییم لازم است تا مواردی را که بایستی درآمدها در آن مصرف شود بشناسیم.

اول؛ اینکه گمان کنیم شرع مقدس تاکید بر دوری از لذایذ دنیا دارد کاملاً باور غلطی است. روایات فراوانی در این رابطه وجود دارد که اشاره دارند خداوند بهره مندی از نعمت های حلال را برای بندگانش می پسندد. حتی ائمه افرادی را که از دنیا کناره می گرفتند به شدت نهی می فرمودند.

دوم؛ مورد دیگر گشاده دستی در برخورد با خانواده است.

امام سجاد (ع) می فرماید: «خشنودترين شما نزد خداوند، كسى است كه خانواده خود را بيشتر در رفاه قرار بدهد.» (الكافي، ج۴، ص۱۱، ح۳)

سوم؛ نقل می کنند گروهى از صوفيان که معنای زهد را به غلط متوجه شده بودند نزد امام صادق (ع) از سلمان انتقاد کردند که چرا برای زندگی اش پس انداز می کند!؟ ولی حضرت از سلمان به عنوان زاهد نمونه ای که مطابق فرمایشات اهل بیت الگوى مصرف اسلامى را رعايت ‌كرده نام بردند. (الكافي، ج۵، ص۶۸، ح۱)

لذا از این روایت و احادیث مشابه دیگر در می یابیم که آینده نگری هیچ منافاتی با عدم دلبستگی به دنیا ندارد. برای همین است که فرموده اند طوری زندگی کن که از طرفی گویی روز آخر عمرت است (یعنی دلبسته نباش) و از طرف دیگر گویی تا ابد زنده خواهی ماند (به این معنا که برنامه ریزی بلند مدت و پس انداز داشته باش). نمونه قرآنی پس انداز هم داستان یوسف نبی (ع) و ذخیره گندم برای مردم مصر است.

چهارم؛ از طرف دیگر نفرموده اند که فقط پس انداز کنید بلکه پس انداز اعم است از سرمایه گذاری و خواباندن سرمایه در منزل یا بانک. ائمه سفارش نموده اند که پس اندازهایتان را در بخش های مختلف ساماندهی نمایید. مثلاً در تولید، تجارت، کشاورزی یا صنعت آن را به کار بیندازید. لذا فرموده اند: «نگاهدارى نيكو از مال، نشانه ايمان است.» (الكافي، ج۵، ص۸۷، ح۳)

پنجم؛ اگر توصیه به سرمایه گذاری پس اندازها شده نباید گمان بریم که همه پس انداز باید در تجارت و غیره صرف شود بلکه بخشی از آن هم حقی است که برای سائلین در اموال ما قرار داده شده است. در آیه ۱۹ سوره ذاریات می فرماید: «وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ؛ و در اموال (مومنان) حقی هم برای نیازمندان و محرومین قرار داده شده است.» اهمیت این امر تا جایی است که در قرآن، بعد از امر به نماز از انفاق نام برده شده است. نباید گمان کنیم که این کار موجب تضییع ظاهری اموال می شود بلکه وعده برکت و افزایش در دنیا و آخرت داده شده است.

در روایت بسیار زیبایی آمده است که گوسفندی در منزل رسول الله (ص) ذبح شد. حضرت از همسرشان پرسیدند: چيزى از آن مانده است؟ پاسخ داد: چيزى جز كتف آن باقى نمانده است. رسول مکرم اسلام (ص) فرمودند: بَقِىَ كُلُّها غَيرَ كَتِفِها؛ بجز سردستش، همه آن، باقى مانده است! (كنز العمال، ج۶، ص۳۸۱، ح۱۶۱۵۰)  یعنی همه آنچه را به دیگران انفاق کردیم در واقع برایمان پس انداز شد و این باقیمانده را که می خوریم در حقیقت از بین خواهد رفتش